|
पुराण विषय अनुक्रमणिका PURAANIC SUBJECT INDEX (From Tunnavaaya to Daaruka ) Radha Gupta, Suman Agarwal & Vipin Kumar)
|
|
|
त्रिष्टुभ् (छन्दस्-) १. अथ त्रिष्टुप् । नाभिरेव सा । जै १,२५४ । २. अथैतदधीतरसं शुक्रियं छन्दो यत्त्रिष्टुप् । ऐ ६, १२ । ३. अयं दक्षिणा विश्वकर्मा तस्य मनो वैश्वकर्मणं, ग्रीष्मो मानसस्त्रिष्टुब् ग्रैष्मी त्रिष्टुभस्स्वारꣳ स्वारादन्तर्यामो ऽन्तर्यामात्पञ्चदशः पञ्चदशाद् बृहद्भरद्वाज (°जा [ मै.J) ऋषिः । मै २, ५,१९; काठ १६, १९ । ४. असावुत्तमः ( द्युलोकः ) त्रिष्टुप् । तां ७, ३, ९ । ५. आत्मा त्रिष्टुभः । माश ८, ६,२, ३ । ६. इन्द्रस्त्रिष्टुप् । माश ६, ६, २, ७। ७. इन्द्रियं वीर्यं त्रिष्टुप् । जै १, १३२, ३, २०६ (तु. तै १,७,६,८)। ८. एकादशाक्षरा वै त्रिष्टुप् । ऐ ३, १२, ८, २; कौ ३, २; १०, २; गो २, १,१८, ३, १०; तां ६, ३, १३; तै ३, ८, १२, १; माश १, ३,५,५; (तु. तैसं ३, ४,९,७; जै १, १३२; १४१)। ९. एतद्वै बृहतः स्वमायतनं यस्त्रिष्टुप् । तां ४, ४, १० । १०. एते वाव छन्दसां वीर्यवत्तमे यद्गायत्री च त्रिष्टुप् च । तां २०,१६,८। ११. क्षत्रस्यैवैतच्छन्दो यत्त्रिष्टुप् । कौ १०,५ । १२. चतुश्चत्वारिंशदक्षरा (+वै जै., माश.) त्रिष्टुप् (त्रिष्टुक् [तैसं.) । तैसं २,५,१०,४; कौ १६,७; जै १, ३५; ३,२०६; २०८; माश ८,५,१,११; जैउ ४,२,१,५ १३. चतुर्धा ह्येतस्याः (त्रिष्टुभः) एकादशैकादशाक्षराणि । मै १,११,१० । १४. चतुष्पदा त्रिष्टुप् । तैसं ३,२,९,१। १५. त्रिष्टुप्छन्दा वै राजन्यः । तै १,१,९,६ (तु. तां ६,१,८)। १६. त्रिष्टुप् शुक्रः (ग्रहः) । मै ४,८,८ । १७. त्रिष्टुप् स्तोभ इत्युत्तरपदा का तु त्रिता स्यात्तीर्णतमं छन्दो भवति । दै ३, १४,१५ १८. त्रिष्टुबभिमा (यज्ञस्य)। काठ ३२,४ । १९. त्रिष्टुबसौ (द्यौः) । माश १,७,२,१५ । २०. त्रिष्टुबिन्द्रस्य वज्रः । ऐ २,२ । २१. त्रिष्टुबेव महः । गो १.५,१५। २२. त्रिष्टुब्दक्षिणा (दिक्) । माश ८,३,१,१२ । २३. त्रिष्टुब्भिर्दक्षिणतः (सादयति) । मै ३,३,२ । २४. त्रिष्टुब्भीयम् (पृथिवी) । माश २,२,१,२० । २५. त्रिष्टुब् (त्रिष्टुग् । तैसं. 1 ) राका । तैसं ३,४,९,६; मै ४,३,५। २६. त्रिष्टुब् रुद्राणाम् (+पत्नी गो.]) । मै १,९,२; काठ ९,१०; गो २,२,९ (तु. तैआ ३,९,१) २७. त्रिष्टुभं वै छन्दसां जयति रुद्रान् देवान् देवानाम् । जै १,३५ । २८. त्रिष्टुभं छन्दः (प्रजापतिर्बाहुभ्यामेवोरसोऽसृजत)। जै १,६८ । २९. त्रिष्टुभं त्वचा प्रविशामि । काठ ३८,१४ । ३०. त्रिष्टुभं माध्यदिनं सवनं संपद्यते । ज २,१०२ ३१. त्रिष्टुभा रुद्राः (अग्निमन्वारभन्त)। काठ ७,६ । ३२. त्रिष्टुभि प्रस्तुतायां चक्षुषादित्यं संदध्यात् । जै १,२७० । ३३. त्रिष्टुभैव तच्छन्दसा प्रजापतिश्चेन्द्रश्च रुद्रेषु देवेषु माध्यंदिने सवनेऽध्यपचितिमगच्छताम् । जै २, १०१। ३४ त्रिष्टुभो लोके दक्षिणा नीयन्ते ( दीयन्ते । मै..)। मै ३,७,३; क ३७,१; जै १,२८७ । ३५. त्रिष्टुम्मांसम् (प्राणस्य) । ऐआ २,१,६ । ३६. त्र्यविर्वयस्त्रिष्टुप् छन्दः । तैसं ४,३,५,१; मै २,८,२ । ३७. दक्षिणामारोह, त्रिष्टुप्त्वावतु। बृहत्साम पञ्चदशस्तोमो ग्रीष्म ऋतुः क्षत्रं द्रविणम् ।- माश ५,४,१,४। ३८. दित्यवाड् वयस्त्रिष्टुप् छन्दः । काठ १७,२ । ३९. नाराशँस्या त्रिष्टुप् (अपुनीत)। जैउ १,१८, २,१ । ४०. पञ्चदशेन स्तोमेन त्रिष्टुभमध्यैत् । ततो रुद्रानसृजत । जै ३, ३६३ । ४१. पञ्चावयस्त्रिष्टुभे। मै ३,१३,१७ ।। ४२. पुंसो वा एतद् रूपं यत् त्रिष्टुप्, स्त्रियै रथन्तरम् । जै ३, २१९ । ४३. बलं वै वीर्य्यं त्रिष्टुप् । कौ ७,२, ८,२, ११,२, १६,१; गो २,५,५ (तु, कौ ११,२, जै २,५८), ४४. ब्रह्म गायत्री क्षत्रं त्रिष्टुप् । माश १,३,५,५। ४५. ब्राह्मणाच्छंसिनं वृणीते, त्रिष्टुभं तच्छन्दसां वृणीते। काठ २६,९; क ४१,७ (तु. मै ३,९,८) ४६. यऽएवायं प्रजननः प्राण एष त्रिष्टुप् । माश १०,३,१,१ । ४७. यदब्रवीत् त्रिरहं ष्टुब् अस्मीति तस्मात् त्रिष्टुप् । जै १, ३२४ । ४८. यदैन्द्रं तत् त्रिष्टुभो रूपम् । जै ३, २०६ । ४९. यद् वै घ्नद्वत् तत् त्रिष्टुभो रूपम् । जै ३,२८ । ५०. यस्यैकादश तास्त्रिष्टुभम् (अभिसंपद्यन्ते) । कौ ९,२ । ५१. या राका सा त्रिष्टुप् । ऐ ३,४७,४८ (तु. काठ. १२,८)। ५२. रुद्रास्त्रिष्टुभं समभरन् । जैउ १,४,४,५ । ५३. वज्रस् (वज्रो वै [माश ७,४,२,२४)) त्रिष्टुप् । मै ३,२, १०; काठ २१,२; कौ ७, २; माश ३,६,४,२२, ७,४,२,४ (तु. ऐ २,१६)। ५४. वीर्यं त्रिष्टुप् । माश ७,४,२,२४ ( तु. काठ १९,३; ऐ १,२१, ४,३; ११; ६,१५; ष ३, ७; ऐआ १,१,३, ५,१)। ५५. वृषा वै त्रिष्टुब् योषानुष्टुप् । ऐआ १,३,५ (तु. कौ २०,३) । ५६. व्यानस्त्रिष्टुप् । मै ३,४,४; काठ २१,१२ । ५७. हरिवद् वै त्रिष्टुभो रूपम् । जै ३,२३॥ अन्तरिक्षं त्रिष्टुप् – मै ३.१.२, काठ १९.१, क २९.८, जै १.३३९, माश १.८.२.१२, जैउ १.१७.३.३ अन्तरिक्षाक् त्रिष्टुभा (देवा असुरानन्तरायन्) जै १.९९ यस्ते राजन् वरुणद्रुहः पाशस्त्रिष्टुप्छन्दा अन्तरिक्षमन्वाविवेश क्षत्रे प्रतिष्ठितः – काठ १७.१९ सोमो देवता त्रिष्टुप् छन्दोऽन्तर्यामस्य पात्रमसि। - तैसं ३.१.६.२ अपानस्त्रिष्टुप् – तां ७.३.८ आत्मा त्रिष्टुप् – माश ६.२.१.२४, ६.२.७ त्रिष्टुप्स्वात्मा (भवति) – जै २.४७ ४४. इन्द्र एकादशाक्षरेण (°क्षरया [काठ..) त्रिष्टुभमुदजयत् । तैसं १,७,११,२; काठ १४, ४ । ९२. इन्द्रस्यैवैतच्छन्दो यत् त्रिष्टुप् । शांआ १,२ । २१०. उग्रामातिष्ठ, त्रिष्टुप्त्वा छन्दसामवतु (°सावतु (काठ.] पञ्चदशः स्तोमो, बृहस्सामेन्द्रो देवता, क्षत्रं द्रविणम् । तैसं १,८,१३,१; मे २,६,१०; काठ १५,७ ।। २८९. त्रिष्टुप्छन्दस्तद्धिरण्यमिन्द्रो देवता । मै २, १३, १४; काठ ३९, ४ ।। २९०. त्रिष्टुब्वा इन्द्रस्य स्वं छन्दः । काठ ११,३।। २९१. त्रैष्टुभ इन्द्रः । कौ ३,२; २२,७; जै १, ३३१ । २९५. दक्षिणा दिग् ग्रीष्म ऋतुरिन्दो देवता, क्षत्रं द्रविणं, त्रिष्टुप्छन्दो, बृहत्साम, पञ्चदशः स्तोमः स उ सप्तदशवर्तनिः, सनातना ऋषिर्दित्यवाड् वयस्त्रेतायानां दक्षिणाद्वातो वातः । मै २,७, २० । ३४४. यदेकादशेऽहन् प्रवृज्यते । इन्द्रो भूत्वा त्रिष्टुभमेति । तैआ ५, १२,३ ।। इन्द्रियं वै त्रिष्टुक् तैसं २.५.१०.१, ३.२.९.३ इन्द्रियं त्रिष्टुप् – तैसं २.५.१०.४, ५.१.३.६, काठ १९.३ उरस् त्रिष्टुप् माश ८.६.२.७, ष २.३ ओजो वा इन्द्रियं वीर्यं त्रिष्टुप् – मै २.४.४, काठ ११.३, ऐ १.५, २८, जै १.९३ त्रिष्टुभो वा एतद्वीर्यं यत्ककुत् – तैसं २.४.११.१ क्षत्रं वै त्रिष्टुप् – कौ ७.१०, जै १.२६३, २७२, ३५०, २.१९२, ३.२०५, ३०९, क्षत्रं त्रिष्टुप् कौ ३.५, माश ३.४.१.१० गायत्रीमेव प्रातस्सवने संपद्यते, त्रिष्टुभं माध्यन्दिनं सवनं जगतीं तृतीयसवनम् – जै २.१०१ चक्षुर्वै त्रिष्टुप् – जै १.१०२, चक्षुस्त्रिष्टुप् जै १.२६९ चक्षुस् त्रिष्टुभा (समीरयति) – जै १.२५३ यदष्टौ कृत्व उपभृति गृह्णाति, त्रिष्टुब्जगतीभ्यां तद् गृह्णाति – माश १.३.२.१६ सा (त्रिष्टुप्) दक्षिणया चागच्छत्तपसा च .... तस्मान्मध्यन्दिने तपस्तपनीयमिति – मै ३.७.३ सा (त्रिष्टुप्) दक्षिणां च तपश्चादायापतत्, तस्मात् त्रिष्टुभो लोके दक्षिणा नीयन्त एतद्वाव तपो यत् स्वं ददाति – काठ २३.१०
त्रिष्टुप्-चित्- यो नाभिदघ्नस्स त्रिष्टुप्चित् । काठ २१,४ ।
त्रिष्टुप् छन्दस्— १. राजन्यस् त्रिष्टुप्छन्दाः । जै १, ६८ । २. सुपर्णो ऽसि त्रिष्टुप्छन्दाः । तैसं ३, २, १, १॥ त्रैष्टुभ— १. अभिशस्तिहा (क्रमः ), त्रैष्टुभं छन्द आरोहान्तरिक्षमनु विक्रमस्व । तैसं ४, २, १, १। २. अरुणा वो वृञ्जे त्रैष्टुभेन छन्दसा। मै ४, २, ११ ॥ ३. इदमहं त्रैष्टुभेन च्छन्दसा पञ्चदशेन स्तोमेन बृहता साम्नेन्द्रेण देवतयौजस्ते क्षत्रमाददेऽसौ । काठ ३६, १५ ४. त्रैष्टुभं वै बृहत् । तां ५, १, १४ । ५. त्रैष्टुभः पञ्चदश स्तोमः । तां ५, १,१४ । ६. त्रैष्टुभं क्षत्रस्य रूपम् । जै ३, २१ । ७. त्रैष्टुभं द्वितीयमहः । तैसं ७, २, ८, १। ८. त्रैष्टुभं (+वै [ऐ.) माध्यन्दिनं सवनम् । तैसं ३, २, ९, १; ऐ ६, ११; जै १, १४१; ष १, ४ (तु. कौ २९,२; गो २,४,४; जै ३,५७; ऐआ १,२,२)। ९. त्रैष्टुभः(त्रैष्टुभो वै [तैसं., मै.J) शुक्रः । तैसं ७,२,८,१; मै ४,८,१०, काठ ३०,२; क ४६,५। १०. त्रैष्टुभाः पशवः । कौ ८, १, १०, २ । ११. त्रैष्टुभेन च्छन्दसाऽ हरुपदधे । काठ ३८, १२ । १२. त्रैष्टुभे ऽन्तरिक्षलोके त्रैष्टुभो वायुरध्यूढः। कौ १४, ३ । १३. त्रैष्टुभो ऽन्तरिक्षलोकः । कौ ८, ९। १४. त्रैष्टुभो (+हि [जै. 1) ब्राह्मणाच्छꣳसी। जै १, ३१९; तां ५, १, १४ । १५. त्रैष्टुभो राजन्यः (वज्रः [गो.) । गो २,१,१८; जै २,१०२ ( तु. ऐ १,२८, ८,२)। १६. त्रैष्टुभो वा एष य एष (सूर्यः ) तपति । कौ २५, ४ । १७. त्रैष्टुभो वै पुरुषस्त्रिष्टुब्योनिः । जै २, ४७ । १८. त्रैष्टुभो हि वायुः (राजन्यः [तैसं., मै.) । तैसं ५,१,४,५; मै ३,१,५; माश ८, ७,३,१२ । १९. यजुषां वायुर्दैवतं तदेव ज्योतिस्त्रैष्टुभं छन्दोऽन्तरिक्षं स्थानम् । गो १,१, २९ । २०. रुद्रास्त्वा परिगृह्णन्तु (संमृजन्तु (जै..) त्रैष्टुभेन छन्दसा। मै १, १, १०; क ३९,२; जै १,८१। २१. रुद्रास्त्वा पुनन्तु (प्रोहन्तु ।जै १,७८]) त्रैष्टुभेन छन्दसा । जै १, ७३; ७८ । २२. वशी त्वं देव सोम त्रैष्टुभेन च्छन्दसेन्द्रस्य पाथ उपेहि । काठ ३०, ६ ॥ [°भ- अन्तरिक्ष २२,११०; अयस्- १; अहन्- २९; आग्नीध्र- १३,१४; आदित्य- २५६,२५७; इन्द्र- २९१; क्षत्र- ३३; चक्षुस्- ११,५१; चतुश्चत्वारिंश- ४ द्र.] । |